Dynamiek van het familiebedrijf

 

Dynamiek van het familiebedrijf

Deze blog bevat in feite het artikel ‘De dynamiek van het familiebedrijf’, geschreven door mw. L. Bles-Temme en de heer R. H. Flören, gepubliceerd in het Tijdschrift Familiebedrijven in 2019. Het artikel geeft een mooi inzicht en overzicht van de voors en tegens, die in het familiebedrijf kunnen spelen. Aangezien dit helpt bij het kijken naar een familiebedrijf – zowel door de betrokken familieleden als door de adviseur - heb ik het artikel grotendeels overgenomen en als blog opgenomen.

‘’In Nederland zijn ruim 275.000 familiebedrijven verantwoordelijk voor ruim 49% van de werkgelegenheid en bijna 53% van het bruto nationaal product. Het familiebedrijf is dan ook de ruggengraat van de Nederlandse economie. Op één belangrijk punt is het familiebedrijf uniek: de directeuren, managers en werknemers werken in familieverband. De ethiek en gedragspatronen van dit familieverband vinden hun weerslag in de werkomgeving. De kracht van een familiebedrijf wordt mede ontleend aan de interactie tussen de systemen bedrijf, eigendom en familie. In familiebedrijven overlappen deze drie systemen elkaar. Zo ontstaat een model met drie cirkels dat het familiebedrijf schetst als drie onafhankelijke, maar elkaar overlappende systemen: bedrijf, eigendom en familie. Ieder individu in een familiebedrijf kan in één van de zeven sectoren worden geplaatst, die ontstaan door het elkaar overlappen van de cirkels van de systemen.

Eigen-aardig-heden (bivalenties) van het familiebedrijf

De interactie tussen familie, bedrijf en eigendom vormt de basis voor de sterkten en zwakten van het familiebedrijf. Echter, veel elementen van het familiebedrijf (ook wel bivalenties genoemd) verklaren zowel deze sterkten als zwakten. Onder bivalenties worden verstaan die inherente sterkten van het familiebedrijf die tegelijk ook hun zwakten kunnen betekenen en andersom. Hier worden deze verschillende bivalenties kort beschreven.

De ondernemer

De directeur bepaalt in grote mate de strategie en visie van de onderneming. Enkele van de sterke kanten van de ondernemer zijn de grote betrokkenheid, de directe aanwezigheid en de hoge mate van toegankelijkheid van de directeur. Kenmerkend is ook dat ondernemers bij familiebedrijven veel langer aanblijven dan bij niet-familiebedrijven.

Echter, hierin schuilt een bivalentie van het familiebedrijf. Het is namelijk veelal moeilijk voor een directeur in een familiebedrijf om zijn functie vroegtijdig te verlaten. Niet alleen om de emotionele redenen die gepaard gaan met de opvolging, maar ook omdat er zowel voor de directeur als voor het bedrijf weinig alternatieven voorhanden zijn.

Het bedrijf: strategie en cultuur

De strategie van familiebedrijven onderscheidt zich van die bij niet-familiebedrijven onder meer door haar langetermijnperspectief en het vermogen om zich flexibel aan te passen aan veranderingen in de bedrijfsomgeving. Ook de snelheid van besluitvorming is een kracht van het familiebedrijf. Door de korte lijnen, de open structuur en de daadkracht en beslissingsbevoegdheid van de directeur kunnen familiebedrijven snel inspelen op kansen.

Echter, bij veel familiebedrijven is een gebrek aan serieuze strategische planning of bestaat er een afkeer tegen planning in het algemeen en wordt weinig schriftelijk vastgelegd. Voorts kunnen de verschillende eigenaren tegengestelde belangen hebben met het bedrijf, welke gezien de familiebanden maar moeizaam bespreekbaar kunnen zijn. Dit kan grote gevolgen hebben voor de groei en de continuïteit van het bedrijf.

Personeelsbeleid

De hechte familiale werksfeer in het bedrijf is voor veel werknemers een belangrijke reden om in het bedrijf te werken. Zij kennen de eigenaar of eigenaren en weten dus voor wie ze werken. Ook is de directeur door de platte organisatie en de open lijnen gemakkelijk toegankelijk. Het eerder geprezen langetermijnperspectief leidt tot stabiliteit van de organisatie en creëert een verbondenheid tussen directie, eigenaren en personeel.

Echter, veel familiebedrijven ontberen een professioneel personeelsbeleid. Dit kan problemen opleveren bij zowel de instroom, doorstroom als uitstroom van medewerkers.

Eigendom

Bij veel familiebedrijven is de eigendom volledig in handen van één familie. Deze beperkte aandelenkring stelt een familiebedrijf in staat om een langetermijnperspectief te hebben. Familiebedrijven kunnen daardoor bogen op geduldig kapitaal en kunnen de winsten bijvoorbeeld gemakkelijker aanwenden voor diepte-investeringen ten koste van dividendbetalingen.

Echter, door vast te houden aan het principe dat het aandelenbezit volledig eigendom moet zijn van de familie kunnen bijvoorbeeld expansieplannen moeilijker doorgang vinden.

Financiën

Familiebedrijven hechten veel meer belang aan financiële onafhankelijkheid dan niet-familiebedrijven. Hun solvabiliteit is gemiddeld veel hoger dan bij niet-familiebedrijven. Niet alleen is een aantal onwelwillend om gebruik te maken van vreemd vermogen, ook bestaan er bij veel bedrijven bezwaren met betrekking tot het aantrekken van kapitaal als dit betekent dat het aandelenbezit zal verwateren.

Echter, hierdoor ontstaat een door de familiebedrijven zelf gecreëerd kapitaaltekort, wat een belangrijke rem op de ontwikkeling van het bedrijf kan veroorzaken.

Communicatie

Door de informele cultuur en de platte organisatiestructuur van familiebedrijven kunnen zij gemakkelijk en snel communiceren en snel besluiten nemen. Voorts kennen de betrokken familieleden elkaar zeer goed, waardoor zij vaak aan een half woord genoeg hebben.

Echter, toch is de communicatie in familiebedrijven dikwijls gebrekkig en verwarrend. Het blijkt voor veel ondernemers uiterst lastig te zijn. Hierbij is interne communicatie niet het enige probleem, ook bestaat er een gebrekkige communicatie tussen familieleden onderling, met externen, waaronder financiers, en ontstaan er problemen bij het betrekken en informeren van niet-familieleden in het topmanagement.

Conclusies

Het belang van familiebedrijven voor de Nederlandse economie mag niet worden onderschat. Door de overlapping tussen de systemen familie, bedrijf en eigendom hebben zij een eigen dynamiek. Deze dynamiek kan goed verklaard en in beeld gebracht worden door het driecirkelmodel van het familiebedrijf.

Verder verklaart de dynamiek de vele sterkten en zwakten van familiebedrijven. Hier wordt gesproken over de bivalenties van familiebedrijven, omdat veel interne sterkten ook de interne zwakten veroorzaken’’.

Bron artikel: Tijdschrift Familiebedrijven 2019 (editie 2), met veel dank aan de schrijvers.

Met Heylsame en hartelijke groet,
Frank Visser